भारतात डचमन्स पाईप कॅक्टस या निवडुंग वनस्पतीला अज्ञानवश 'ब्रह्मकमळ' असे संबोधले जाते. मुळात या दोन्ही वनस्पती भिन्न भिन्न असून यांची कुळे पण वेगवेगळी आहेत.

सूर्यफुलाच्या कुळातील हे फूल असून जुलै-ऑगस्टमध्ये या ब्रह्मकमळाचा बहर असतो. परंतु 'फुलांच्या दरीत' (व्हॅली ऑफ फ्लाॅवर्समध्ये) आणि उत्तराखंडातील हेमकुंड साहेब येथे हे ब्रह्मकमळ जूनच्या शेवटच्या आठवड्यात हजेरी लावते. या फुलाचे वरचे टोक जांभळ्या रंगाचे असून पाकळ्या हिरव्या-पिवळ्या कागदी प्रदल मंडलात गुंडाळल्यासारख्या दिसतात. हिमवृष्टीतही मुख्य फुलाच्या आतील तीनचार छोट्या फुलांचे संरक्षण व्हावे यासाठी ही रचना आहे. हे ब्रह्मकमळ साधारणपणे एकटे-दुकटे नसते, ते तीन चार फुलांच्या गटांमध्येच आढळते. हे फूल हिमालयातील उत्तराखंड राज्याचे राज्यपुष्प आहे. बद्रीकेदारच्या आणि केदारनाथाच्या मंदिरात देवाला ब्रह्मकमळ वाहायची परंपरा आहे. त्यामुळेच याला देवपुष्प म्हणतात. सध्या दुर्मिळ होत चाललेले हे फूल वाचवण्यासाठी या ब्रह्मकमळाच्या रोपाला संरक्षित रोपाचा दर्जा देण्यात आला आहे.

ब्रह्मकमळ हे एक अत्यंत सुंदर आणि दुर्लभ फूल आहे, ज्याबद्दल अनेक मनोरंजक गोष्टी आहेत:

१. दुर्लभ फुलांचे प्रतीक: ब्रह्मकमळ फुलणे एक अत्यंत दुर्मिळ घटना असते. हे फूल वर्षातून फक्त एकदाच फुलते आणि रात्रीच्या वेळीच फुलते. सूर्योदयापूर्वी हे फुल मावळते, ज्यामुळे अनेकांना ते पाहणे शक्य होत नाही.

२. सांस्कृतिक महत्त्व: ब्रह्मकमळाचे नाव 'ब्रह्मदेव' या हिंदू देवतेच्या नावावरून आले आहे. हे फूल अध्यात्मिक आणि धार्मिक दृष्टिकोनातून खूप महत्त्वाचे मानले जाते. असे मानले जाते की हे फूल देवांना प्रिय आहे आणि शुभ संकेत मानला जातो.

३. औषधी गुणधर्म: या फुलाचे विविध भाग औषधी गुणधर्मांसाठी वापरले जातात. विशेषतः हिमालयातील ब्रह्मकमळ वनस्पतीला आरोग्यवर्धक मानले जाते. ती औषधे तयार करण्यासाठी वापरली जाते, जी वेदनाशामक आणि शरीरशक्तिवर्धक म्हणून ओळखली जाते.

४. हिमालयातील वनस्पती: ब्रह्मकमळ मुख्यतः हिमालयातील ३,००० ते ५,००० मीटर उंचीवर सापडते. तिथल्या थंड आणि विशिष्ट वातावरणातच ही वनस्पती तग धरते.

५. फुलण्याची प्रक्रिया: ब्रह्मकमळाची एक खास गोष्ट म्हणजे त्याचे फुलणे अत्यंत संथपणे घडते. रात्रीच्या वेळी, हे फूल हळूहळू उमलत जाते, ज्यामुळे लोक त्याचा फुलण्याचा सोहळा पाहण्यासाठी धीर धरतात.

६. सौंदर्य आणि सुगंध: हे फूल केवळ सुंदरच नसते, तर त्याला एक सुखद सुगंध असतो, जो वातावरणात प्रसन्नता आणतो. त्याचे पांढरे व शुभ्र फूल अत्यंत आकर्षक दिसते.

 ब्रह्मकमळाचे अनोखेपण आणि त्याचे महत्त्व अधोरेखित करते.